EDUARD BERZIN
Eduard Petrovič Bērziņš (Bērziņš, łot. Eduards Bērziņš (7 lutego [19 lutego] 1894 - 1 sierpnia 1938) - radziecki funkcjonariusz bezpieczeństwa narodowego, jeden z organizatorów i przywódców systemu Gułag, pierwszy dyrektor trustu Dalstroi. Rozstrzelany w 1938 r., pośmiertnie zrehabilitowany.
Urodził się w 1893 r. w parafii Staro Pebali w powiecie Volmari, w prowincji Livonia (obecnie Łotwa) w rodzinie chłopskiej. Od piątego roku życia mieszkał z rodzicami na obrzeżach Rygi, uczęszczał do szkoły miejskiej i uczył się malarstwa domowego. Wykazał się umiejętnością rysowania. W 1912 r. wyjechał do Niemiec, gdzie ukończył Królewską Szkołę Sztuk Pięknych w Berlinie.
Po powrocie na Łotwę został powołany do służby wojskowej.
Od stycznia 1915 r. wstąpił do 4 Pułku Strzelców Łotewskich Vidzeme i brał udział w walkach na frontach I wojny światowej. Chorąży. Odznaczony srebrnym medalem na wstędze Stanisławskiego z napisem "Za pracowitość" oraz Krzyżem Jerzego IV klasy.
Po rewolucji październikowej uczestniczył w tworzeniu 1 Dywizji Artylerii Lekkiej Łotewskiej Dywizji Strzelców i został mianowany jej dowódcą. Brał udział w powstaniu bolszewickim w Moskwie.
Latem 1918 r. odegrał decydującą rolę w stłumieniu lewicowej rebelii w Moskwie i zdemaskowaniu spisku B. Lockharta.
W celu zdemaskowania kontrrewolucyjnych planów przejęcia władzy bolszewickiej Schmidchen (pod tym pseudonimem działał czekista Jan Buikis), którego uważano za agenta Lockarta, zorganizował spotkanie Lockarta z Berzinem. Spotkanie to odbyło się 14 sierpnia 1918 r. w mieszkaniu Lockarta, gdzie Berzinowi zaproponowano 5-6 mln rubli za przekupienie łotewskich strzelców i jego samego. W krótkim czasie Berzin otrzymał od porucznika Reilly'ego 1 milion 200 tysięcy rubli, które przekazał Petersowi.
Pod koniec sierpnia, na polecenie Reilly'ego, Berzin przebywał w Piotrogrodzie, gdzie spotkał się z kilkoma konspiratorami aresztowanymi wkrótce po jego wyjeździe. Na polecenie Swierdłowa pieniądze zostały rozdzielone w następujący sposób: 1 mln rubli - na fundusz jednorazowych zapomóg dla rodzin Strzelców Łotewskich, którzy ucierpieli w walce z kontrrewolucją, 100 tys. rubli - na wydanie literatury propagandowej, 100 tys. rubli - na utworzenie klubu dywizyjnego przy dywizjonie artystycznym pod dowództwem Berzina.
Członek Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) od listopada 1918 r. Od grudnia 1918 r. walczył na zachodnim, południowo-zachodnim i wschodnim froncie wojny domowej.
W styczniu 1919 r., wraz z innymi czerwonymi jednostkami, jego dywizja wkroczyła do Rygi, ale w maju 1919 r. została zmuszona do opuszczenia miasta pod naporem Landeswehry.
Dywizja Berzina walnie przyczyniła się do zwycięstwa nad siłami generała Denikina w decydującej bitwie wojny domowej pod Kromami i Orelem w październiku 1919 roku. W tym momencie Berzin zostaje szefem zaopatrzenia Łotewskiej Dywizji Strzelców Radzieckich.
Od listopada 1920 r. był pracownikiem Wydziału Rejestracji Komendy Polowej RKKA. Brał udział w bitwach pod Kachówką i Perekopem. Następnie służył w Sztabie Głównym Armii, był pracownikiem ECKI.
Od lutego 1921 r. pracował w Wydziale Specjalnego Śledztwa Wszechzwiązkowej Czeki, a następnie w OGPU. Patronat nad nim objął jego rodak, ówczesny członek Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii Bolszewików, Ja. E. Rudzutak w radzeniu sobie z problemami zawodowymi i osobistymi.
Berzin był jednym z inicjatorów wykorzystania pracy "wrogów ludu" dla dobra gospodarki narodowej.
Kiedy w 1926 r. w ramach wojskowo-gospodarczego kierownictwa Ludowego Komisariatu Spraw Wojskowych i Morskich zorganizowano trust "Wiszerska fabryka chemiczna" dla budowy w rejonie Górnej Kamy tajnej fabryki bojowych środków trujących na potrzeby RKKA oraz celulozowni i papierni w osadzie Wiżajka (obecnie Krasnowiszersk) na Wiszerze, na północnym Uralu, Berzin został mianowany szefem budowy.
W styczniu 1927 r. Berzin i jego zastępca I. G. Filippov odwiedzili Visherę i stwierdzili, że postęp prac jest niezadowalający.
W maju 1929 r. E. Berzin zaproponował plan reorganizacji zarządzania budynkiem, przewidujący przeniesienie go do OGPU. W tym samym czasie, wraz z głównym inżynierem D.S. Sokołowskim i głównym mechanikiem P.P. Kuzniecowem, udał się do Niemiec i USA w celu zdobycia sprzętu.
Prace wykonywali więźniowie Oddziału Wiszerskiego Administracji Sołowieckiego Obozu Specjalnego, który na przełomie lat 1928-1929 stał się samodzielnym obozem.
Od 6 stycznia 1931 r. kierował budową celulozowni i papierni Visher OGPU, którą prowadzili więźniowie z Visherlagu. W sumie celulozownię i papiernię Visher zbudowano w ciągu 18 miesięcy.
14 listopada 1931 r. został mianowany dyrektorem funduszu powierniczego Dalstroy[5]. Do Zatoki Nagajewskiej przybył na pokładzie parowca "Sachalin" 4 lutego 1932 r. Później łączył stanowiska komisarza Zarządu OGPU ZSRR (wówczas NKWD), Dalkijskiego Komitetu Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii, Dalkijskiego Komitetu Wykonawczego i naczelnika garnizonu Nagajewo-Magadanskoje Okręgu Ochocko-Kołymskiego.
Pod jego kierownictwem więźniowie byli raskonwojowani, pozwalano im zakładać rodziny i budować domy, i w ten sposób ich wysiłkiem skolonizowano wybrzeże Morza Ochockiego w Magadanie - wspominał I.I. Łukin, inżynier i honorowy mieszkaniec Magadanu.
W maju 1935 r. udał się do Amsterdamu, gdzie przyspieszył zakup parowca "Kulu" na potrzeby "Dalstroya".
10 kwietnia 1937 r. otrzymał specjalny stopień - dvintendenta.
We wrześniu 1937 r. na posiedzeniu Wydziału Finansowego NKWD ZSRR zauważono istotne braki w pracy trustu "Dalstroja", którym kierował E.P. Berzin.
4 grudnia 1937 r. Berzin wyjechał z Magadanu na urlop do "stałego lądu". 19 grudnia został aresztowany pod Moskwą, na stacji Aleksandrow, jako organizator i przywódca "kołymskiej organizacji antyradzieckiej, szpiegowskiej, rebeliancko-terrorystycznej i sabotażowej". Znaleziono przy nim pieniądze w kwocie 20 tys. rubli.
18 kwietnia 1938 r. w gazecie "Sowieckaja Kołyma" ukazała się decyzja komisji partyjnej przy Zarządzie Politycznym "Dalstroj" o wydaleniu z partii E.P. Berzina i 21 jego towarzyszy broni. W gazecie ukazał się również artykuł O. P-va "Walka z trockistowsko-bucharynowską podszewką jeszcze się nie skończyła. Nie ma najmniejszego osłabienia czujności!".
Umieszczony na liście "Byłych funkcjonariuszy NKWD" w I kategorii 26 kwietnia 1938 r. (w "rozkazie specjalnym", przekreślony) oraz na liście "Centrum Moskiewskiego" w I kategorii 26 lipca 1938 r. ("dla" Stalina, Mołotowa). 1 sierpnia 1938 r. Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR "za zdradę ojczyzny", "przewrót w przemyśle państwowym", "popełnianie aktów terrorystycznych" i "działalność organizacyjną mającą na celu obalenie istniejącego porządku" skazało E.P. Berzina na karę śmierci i rozstrzelanie.
Miejscem jego pochówku był ośrodek specjalny NKWD "Kommunarka".
Pośmiertnie został zrehabilitowany 4 lipca 1956 r. przez Sąd Najwyższy ZSRR.