GRIGORII JAKOVLEWICZ SOKOLNIKOV
Grigorij Jakowlewicz Sokolnikow (prawdziwe nazwisko Girsz Jakowlewicz Błyskot) urodzony 3 [15] sierpnia 1888 w Romny, gubernia połtawska, Imperium Rosyjskie. Ojcem był Jakow Błyskot, lekarz, doradca akademicki i właściciel apteki. Matka - Fania Rosenthal, córka kupca z pierwszej gildii. Jego bracia to Władimir i Michaił. Ukończył 5 moskiewskie gimnazjum klasyczne. Studiował na wydziale prawa Uniwersytetu Moskiewskiego, który opuścił ze względu na działalność rewolucyjną. Ukończył Wydział Prawa i studia doktoranckie w zakresie ekonomii na Sorbonie (1914). Mówił sześcioma językami.
W 1905 r. wstąpił do Rosyjskiej Socjaldemokratycznej Partii Pracy. Uczestniczył w wydarzeniach rewolucyjnych w latach 1905-1907, w tym w powstaniu w Moskwie w grudniu 1905 r. Był propagandystą partyjnym w okręgu miejskim, następnie został członkiem Komitetu Rejonowego RSDLP w Sokolnikach oraz Wojskowego Biura Technicznego Komitetu Partii w Moskwie. Jesienią 1906 roku Sokolnikow i Nikołaj Bucharin połączyli koła gimnazjalne w Moskwie w jedną socjaldemokratyczną organizację uczniowską.
Jesienią 1907 r. został aresztowany, a w lutym 1909 r. skazany na bezterminowe zesłanie, które odbył we wsi Rybny w guberni jenisejskiej. Jednak sześć tygodni po przybyciu do tej miejscowości uciekł z wygnania i wkrótce wyjechał za granicę. Osiedlił się we Francji, połączył studia uniwersyteckie z działalnością dziennikarską.
Dołączył do grupy "bolszewików-partii" lub "niefrakcyjnych bolszewików". Byli zwolennikami organizacyjnego zbliżenia z mienszewikami-antyliberałami kierowanymi przez W. Plechanowa, twierdząc, że choć pozostają bolszewikami, nie zgadzają się ze schizmatycką taktyką leninistów i ich nietolerancją wobec przeciwników ideologicznych. Sokolnikow często spotykał się z Leninem, który go cenił.
Miał negatywny stosunek do I wojny światowej.
Mieszkał w Szwajcarii, gdzie zorganizował biuro grup partii bolszewickiej za granicą i działał w Szwajcarskiej Partii Socjaldemokratycznej. Konsekwentnie wyznawał stanowisko "internacjonalistyczne" bliskie stanowisku W.I. Lenina, z którym po rewolucji lutowej wrócił do Rosji w "zaplombowanym wagonie" (kwiecień 1917 r.). Bardzo szybko stał się jednym z przywódców moskiewskich bolszewików. Od kwietnia 1917r. został członkiem Moskiewskiego Komitetu RSDLP(b) i frakcji bolszewickiej w komitecie wykonawczym Moskiewskiej Rady Miejskiej. Ostro krytykował Rząd Tymczasowy, mienszewików i SR, uważając, że zjednoczenie jest możliwe tylko z socjaldemokratycznymi internacjonalistami, którzy byli blisko bolszewików. Opracował nowy program dla partii bolszewickiej.
Na VI Zjeździe RSDLP (b) (lipiec - sierpień 1917) został wybrany na członka Komitetu Centralnego partii. Piastował wiele funkcji, m.in był członkiem komitetu wykonawczego Piotrogrodzkiego Związku Deputowanych Robotniczych i Żołnierskich oraz Ogólnorosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego Sowietów, członkiem Biura Politycznego Komitetu Centralnego Partii Bolszewickiej, utworzonego w celu przygotowania zbrojnego powstania przeciwko Rządowi Tymczasowemu. Po dojściu bolszewików do władzy był członkiem nowego Centralnego Komitetu Wykonawczego i redaktorem gazety "Prawda".
W listopadzie 1917 r. został wybrany na posła do Sejmu Ustawodawczego z guberni twerskiej.
Od listopada 1917 r. kierował nacjonalizacją systemu bankowego kraju jako pomocnik komisarza Banku Państwowego z uprawnieniami pomocnika kierownika, kierownik Komisariatu byłych banków prywatnych i członek zarządu Ludowego Komisariatu Finansów (Narkomfin). Był autorem projektu dekretu o nacjonalizacji banków. Sokolnikow był członkiem delegacji, która została wysłana do Brześcia Litewskiego w celu podpisania pokoju. Następnie zastąpił Lwa Trockiego na stanowisku przewodniczącego delegacji i 3 marca 1918 r. podpisał w imieniu Rosji Radzieckiej pokój brzeski.
W maju i czerwcu 1918 r. był członkiem Prezydium Rady Najwyższej Gospodarki Narodowej, pracował w gazecie "Prawda".
W czerwcu 1918 r. prowadził w Berlinie negocjacje w sprawach gospodarczych i prawnych dotyczących pokoju brzesko-litewskiego. W latach 1919-1920 - dowódca 8 Armii: Sokołnikow, nie mając wykształcenia wojskowego i doświadczenia w samodzielnym dowodzeniu, został powołany na to stanowisko, aby wzmocnić zaufanie personelu do swoich przełożonych, po tym jak część kadry pod naporem Sił Zbrojnych Południa Rosji zdezerterowała, a część przeszła na stronę białych. Okazał się dobrym organizatorem - pod jego dowództwem armia rozpoczęła kontrofensywę, odbyła żmudny marsz z Woroneża do Rostowa nad Donem, który zakończył się zdobyciem miasta. Następnie, po wykonaniu szybkiego manewru omijającego, dotarła do Noworosyjska, co oznaczało ostateczną klęskę armii Denikina. Za swoje zasługi wojenne został odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru. W krytycznym momencie bitwy o Woroneż stanął na czele 8 Armii jako jedyny dowódca, bez udziału Rewolucyjnej Rady Wojskowej. To pierwsze doświadczenie w historii Armii Czerwonej okazało się sukcesem.
Kierował ustanowieniem władzy radzieckiej w Turkiestanie, walką z ruchem "Basmaczi", przeprowadzeniem w krótkim czasie w Turkiestanie reformy walutowej - zastąpieniem zdewaluowanych banknotów lokalnych (turkmeńskich) pieniędzmi radzieckimi. W czasie jego pracy w regionie zniesiono Prodrazverstkę (wcześniej niż w całym kraju), którą zastąpiono Prodnalogiem, zezwolono na wolny handel na bazarach, zwolniono z więzień przedstawicieli duchowieństwa islamskiego, którzy zadeklarowali lojalność polityczną. Później podobny zestaw środków został wdrożony w całym kraju w ramach NEP (Nowej Polityki Ekonomicznej), której Sokolnikov był później jednym z głównych orędowników.
Przez prawie cały 1921 r. nie brał udziału w aktywnej działalności politycznej z powodu poważnej choroby i leczył się w Niemczech, gdzie przeszedł operację.
Do pracy wrócił jesienią 1921 r., kiedy został członkiem zarządu Ludowego Komisariatu Finansów; w 1922 r. został zastępcą ludowego komisarza finansów i faktycznie kierował tym urzędem. W latach 1922-1924 kierował reformą monetarną i był konsekwentnym zwolennikiem stworzenia stabilnej waluty. W prowadzeniu polityki finansowej opierał się na fachowcach, w tym na specjalistach z aparatu państwowego carskiej Rosji i naukowcach; z jego inicjatywy Instytut Koniunktury pod kierownictwem N. Kondratjewa wszedł w skład Ludowego Komisariatu Finansów.
Za jego kadencji w ZSRR wprowadzono twardą walutę, równą 10 rublom w monecie carskiej, której 25% wartości było zabezpieczone w złocie, innych metalach szlachetnych i walutach obcych, a 75% w łatwo zbywalnych towarach i zobowiązaniach krótkoterminowych. Wiosną 1924 roku wprowadzono do obiegu banknoty skarbowe. Rozpoczęto bicie monet srebrnych i miedzianych. W 1925 roku sowieckie czerwońce były oficjalnie notowane na giełdach papierów wartościowych kilku krajów (m.in. Austrii, Turcji, Włoch, Chin, Estonii, Łotwy i Litwy), a operacje z ich użyciem przeprowadzano w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Holandii, Polsce, USA i wielu innych krajach.
Za kadencji Sokolnikowa stworzono system instytucji bankowych z Bankiem Państwowym na czele, przeprowadzono państwowe operacje kredytowe (kredyty krótko- i długoterminowe), zniesiono opodatkowanie w naturze i stworzono system podatków i dochodów pieniężnych, utworzono Państwowy Zakład Ubezpieczeń i Państwową Robotniczą Kasę Oszczędności, zróżnicowano budżet państwowy i budżety lokalne, opracowano radzieckie prawo budżetowe, wprowadzono dyscyplinę finansową i odpowiedzialność. W ten sposób w ZSRR stworzono normalny system finansowy.
Był zwolennikiem twardej polityki finansowej, przeciwnikiem nierealistycznych planów gospodarczych i przyspieszonego rozwoju przemysłu poprzez mechanizmy inflacyjne, co mogło doprowadzić do krachu waluty narodowej. Zwolennik "powolnego, stopniowego i ostrożnego wdrażania socjalizmu w praktyce".
W okresie od czerwca 1924 do grudnia 1925 r. był kandydatem do Biura Politycznego VKP(b). W latach 1925-1926 brał udział w działalności "nowej opozycji" w partii, której liderami byli Lew Kamieniew i Grigorij Zinowiew, opowiadał się za kolektywnym kierownictwem partii, wyrażał wątpliwości co do potrzeby zachowania stanowiska sekretarza generalnego KC WKP(b), które zajmował Józef Stalin.
W październiku 1925 roku, w przeddzień Plenum Komitetu Centralnego, Sokołnikow, wraz z G.E. Zinowiewem, L.B. Kamieniewem i N.K. Krupską, podpisał oświadczenie, w którym oskarżał większość Komitetu Centralnego o "liberalną" postawę wobec "prawicowych" nastrojów w Partii. Sokołnikow potępił hasło N. I. Bucharina "Bogaćcie się!" i zaproponował zmianę podatku rolnego w taki sposób, aby "ubodzy w ogóle nie byli opodatkowani, aby zminimalizować klasę średnią wsi, aby podatek trafiał w większym stopniu do tych, którzy mogą więcej zapłacić".
Po klęsce opozycji wycofał się z niej, tracąc stanowisko komisarza finansów, zachowując możliwość zajmowania znaczących stanowisk w aparacie państwowym, ale tracąc realne wpływy polityczne. W latach 1926-1928 pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego Państwowego Komitetu Planowania ZSRR, był zwolennikiem proporcjonalnego rozwoju przemysłu lekkiego i ciężkiego. W latach 1929-1932 był ambasadorem ZSRR w Wielkiej Brytanii; od 1932 r. pełnił funkcję zastępcy ludowego komisarza spraw zagranicznych.
W 1930 r. stracił stanowisko członka Komitetu Centralnego Partii i został zdegradowany do stanowiska członka-kandydata Komitetu Centralnego. W styczniu 1934 roku został ostro skrytykowany na moskiewskiej konferencji partyjnej za "błędy w dziedzinie industrializacji" - w szczególności Łazar Kaganowicz stwierdził, że prosty rolnik kolektywny jest bardziej zorientowany w polityce niż "uczony" Sokolnikow.
W 1935 r. został mianowany pierwszym zastępcą komisarza ludowego ds. przemysłu leśnego ZSRR, co wydawało się wyraźnym krokiem w dół w stosunku do stanowisk, które zajmował wcześniej.
Aresztowanie i proces
26 lipca 1936 r. został aresztowany w sprawie "Równoległego Antysowieckiego Ośrodka Trockistowskiego". W tym samym miesiącu został wykluczony z członkostwa w Komitecie Centralnym i z Partii. Protokoły przesłuchań Sokolnikowa z 1 sierpnia i 4 października 1936 r.[12][13]. W czasie śledztwa, podobnie jak inni oskarżeni, był poddawany silnym naciskom; jednocześnie Sokołnikowowi, według niektórych relacji, obiecano, że jego żona Galina Serebryakowa pozostanie wolna i będzie mogła zająć się działalnością pisarską (obietnica ta nie została spełniona). Świadczą o tym wspomnienia Serebryakowej, że jej matkę wezwano na Lubiankę i zmuszono do napisania listu do Sokolnikowa, w którym napisała, że z córką wszystko w porządku. W rezultacie został zmuszony do złożenia zeznań na publicznym procesie i 30 stycznia 1937 r. skazany na 10 lat więzienia.
Morderstwo
Według oficjalnej wersji ni wcześniej) zostało dokonane pod kierownictwem starszego funkcjonariusza NKWD Kubatkina, który działał na bezpośrednie polecenie L.P. Berii i B. Z. Kobulov.
Do więzienia w Tobolsku, gdzie więziony był Sokolnikow, przybył pracownik tajnego wydziału politycznego Szarok. Wraz z naczelnikiem więzienia Flyaginem i byłym oficerem NKWD Lobovem, skazanym w sprawie Kirowa, dokonali oni 21 maja 1939 r. zabójstwa Sokolnikowa.
Tłumaczenie: www.DeepL.com
Opracowanie autora